«تناسبی شدن» انتخابات شوراها فرصت‌هایی جدید برای کشور فراهم می‌کند

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حزب پیشرفت و عدالت، انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا، یازدهم اردیبهشت‌ ۱۴۰۵ به صورت تناسبی برگزار می‌شود؛ ثبت‌نام داوطلبان از ۲۱ دی‌ آغاز و تا ۲۷ دی‌ ـ به مدت یک هفته ـ ادامه خواهد داشت. احزاب و تشکل‌های سیاسی نیز که بازیگران اصلی آوردگاه انتخابات محسوب می‌شوند آرام، آرام خود را برای حضور در صحنه رقابت‌های انتخاباتی آماده می‌کنند تا بتوانند کرسی‌های بیشتری را در نهاد شوارها کسب کنند.

با توجه به اهمیت انتخابات شوراها و برگزاری آن به صورت «تناسبی» که برای نخستین بار در سپهر انتخاباتی ایران و آن هم در «عصر وفاق» کلید می‌خورد با «مرتضی کامل‌نواب» دبیرکل جمعیت پیشرفت و عدالت ایران اسلامی و فعال سیاسی اصولگرا گفت و گو کرده‌ایم.

وی عملکرد شوراها را با همه ضعف‌ها قابل قبول اما نیازمند ارتقا و حول دانست و گفت که البته در برخی مقاطع، پروژه شوراهای شهر با چالش‌هایی روبرو شده است اما این تجربیات منفی به‌تنهایی نمی‌تواند به‌معنای ناکارآمدی کلی نهاد شوراها تلقی شود. مدل تناسبی انتخابات به لحاظ سیاسی، فنی و کارکردی، نتایج مثبتی برای کشور خواهد داشت و فرصت‌های جدیدی فراهم می‌کند. شکل‌گیری شوراها زمینه‌ای برای افزایش پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری فراهم کرده است با توجه به تأثیر مستقیم شوراها بر کیفیت مدیریت شهری و سطح خدمات‌رسانی، این انتخابات می‌تواند نقش مهمی در تقویت مردم‌سالاری، مشارکت اجتماعی و ارتقای حس مسئولیت‌پذیری عمومی ایفا کند. با همه آسیب‌ها و کاستی‌ها، شوراهای شهر برای نظام انتخاباتی و نظام سیاسی ما یک توفیق محسوب می‌شوند.

ایرنا: در ابتدا درباره ضرورت پرشور بودن انتخابات و مشارکت مردم در آن، به‌ویژه در انتخابات شورای شهر و روستا، توضیح بفرمایید.

کامل نواب: انتخابات شورای شهر و روستا یکی از اجتماعی‌ترین رویدادهای سیاسی کشور به شمار می‌رود، زیرا مستقیماً با زندگی روزمره، کسب‌وکار و حیات مدنی مردم گره خورده است. در این انتخابات، از طریق انتخاب اعضای شورای شهر، شهردار نیز تعیین می‌شود. گفته می‌شود که بیش از ۵۰۰ نوع خدمت و سرویس از سوی شهرداری‌ها به مردم ارائه می‌شود. این موضوع به‌روشنی نشان می‌دهد که نقش و اهمیت شهرداری‌ها در زندگی جمعی مردم در کشور ما امروز به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.

شهرداری‌ها می‌توانند نقشی تعیین‌کننده در ارتقای کیفیت زندگی شهری، بهزیستی شهروندان و مدیریت بهینه شهر ایفا کنند. از این رو، انتخاب شورای شهر ـ که نهایتاً به انتخاب شهردار منجر می‌شود ـ اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند و می‌تواند تأثیر مستقیمی در بهبود شرایط اجتماعی و رفاهی مردم داشته باشد.

نظام حکمرانی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر رأی و نظر مردم است

نکته مهم دیگر آن است که نظام حکمرانی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر رأی و نظر مردم است و این اصل، ستون فقرات مشروعیت نظام به شمار می‌رود. هر اندازه از این اصل فاصله بگیریم، به همان میزان با چالش‌هایی در مشروعیت و کارآمدی روبرو خواهیم شد.

شوراهای شهر و روستا یکی از جلوه‌های مشارکت سیاسی و مردمی در کشور هستند. همان‌طور که اشاره شد، با توجه به تأثیر مستقیم شوراها بر کیفیت مدیریت شهری و سطح خدمات‌رسانی، این انتخابات می‌تواند نقش مهمی در تقویت مردم‌سالاری، مشارکت اجتماعی و ارتقای حس مسئولیت‌پذیری عمومی ایفا کند.

ایرنا: برخی کارشناسان معتقدند که شوراهای شهر و روستا نتوانسته‌اند به اهداف مورد انتظار دست پیدا کنند و عملاً شکست خورده‌اند؛ علت این امر را نیز درگیر شدن شوراها در دعواهای سیاسی به جای ارائه خدمات به مردم می‌دانند. در این‌باره توضیح بفرمایید.

کامل‌نواب: ما تاکنون ۶ دوره از حیات شوراهای شهر و روستا را پشت سر گذاشته‌ایم. در این مسیر، دوره‌هایی را تجربه کرده‌ایم که شوراها در برخی شهرها ـ از جمله تهران ـ حتی منحل شده‌اند. این نشان‌دهنده آن است که آسیب‌هایی در این ساختار وجود داشته و در برخی مقاطع، پروژه شوراهای شهر با چالش‌هایی روبرو شده است اما این تجربیات منفی به‌تنهایی نمی‌تواند به‌معنای ناکارآمدی کلی نهاد شوراها تلقی شود. برای ارزیابی عملکرد یک نهاد باید نگاهی جامع داشت و نمی‌توان صرفاً بر پایه برخی آسیب‌ها یا ناکامی‌ها، ساختاری را زیر سوال برد.

اگر بخواهیم عملکرد شوراها را نقد کنیم، باید ابتدا به این پرسش پاسخ دهیم که جایگزین این سازوکار چیست. پیش از استقرار شوراها، شهرداران به‌صورت متمرکز از طریق وزارت کشور تعیین می‌شدند و مردم نقشی در انتخاب آنها نداشتند. این در حالی است که شوراهای شهر و روستا یکی از اصول مهم قانون اساسی ما هستند ـ اگر اشتباه نکنم در فصل ششم ـ و سال‌ها به اجرا درنیامده بودند تا اینکه در دهه ۸۰ اولین دوره انتخابات شوراها برگزار شد.

همچنان در حال تمرین مردم‌سالاری هستیم

از این رو، اگر بخواهیم کارآمدی یک نهاد، ساختار یا سازوکار را ارزیابی کنیم، باید نگاهی جامع و همه‌جانبه به عملکرد آن داشته باشیم. نگاه جامعه به شوراهای شهر و روستا نیز نمی‌تواند صرفاً بر آسیب‌ها و نقاط ضعف متمرکز باشد؛ بلکه لازم است توانمندی‌ها، دستاوردها و فرصت‌هایی را که این نهاد فراهم کرده نیز مورد توجه قرار گیرد.

از این منظر، باید توجه داشت که شکل‌گیری شوراها زمینه‌ای برای افزایش پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری فراهم کرده است. وقتی مردم در انتخاب شورا و به‌تبع آن شهردار نقش دارند، طبیعی است که انتظارات، نظارت و مطالبه‌گری هم بیشتر می‌شود اگر این ساز و کار را حذف کنیم، سطح پاسخگویی نیز به‌شدت کاهش می‌یابد. البته برخی از آسیب‌هایی که مطرح شده‌اند واقعی هستند، اما باید این را هم در نظر گرفت که ما همچنان در حال تمرین مردم‌سالاری هستیم این فرآیند زمان‌بر است و نیاز به تجربه و اصلاحات تدریجی دارد.

یکی از گام‌های اصلاحی اخیر، تغییر قانون انتخابات شوراها و حرکت به‌سوی نظام تناسبی است. این اصلاح به‌صورت آزمایشی قرار است برای اولین‌بار در انتخابات شورای شهر تهران اجرا شود. این نوع تغییرات می‌تواند مسیر ارتقای عملکرد شوراها را هموارتر و زمینه را برای مشارکت مؤثرتر و تخصصی‌تر مردم فراهم کند.

ایرنا: ارزیابی شما از عملکرد شوراهای قبلی تا این دوره چیست؟ آیا انتظارات در تهران یا در کل کشور برآورده شده است؟ لطفاً درباره تهران هم اگر تمایل دارید، بفرمایید.

کامل نواب: ارزیابی شخصی من این است که با همه آسیب‌ها و کاستی‌ها، شوراهای شهر برای نظام انتخاباتی و نظام سیاسی ما یک توفیق محسوب می‌شوند. یکی از دغدغه‌های ما این بود که مدیریت شهری به جای اینکه در ساختار دولتی و از طریق وزارت کشور و دولت تعیین شود، به دست خود شهروندان سپرده شود. قانون اساسی ما در سال ۱۳۵۸ با دقت و حساسیت سازوکار مدیریت شورایی را برای مدیریت شهری پیش‌بینی کرده است.

البته سطوح دیگر شوراها مثل شورای روستا، شهرستان و شورای عالی استان‌ها هم در قانون آمده که هنوز به صورت کامل اجرایی نشده است. تاکنون شورای شهر شکل گرفته و شورای شهرستان هم پس از آن شکل می‌گیرد و نهایتاً به شورای عالی استان‌ها خواهد رسید.

به اعتقاد من، نظام شورایی به عنوان سازوکاری برای مدیریت شهری طی این چند دوره تجربه شده و علیرغم آسیب‌ها و حتی انحلال برخی شوراها، خاصیت خود را نشان داده است. مثلاً همین دوره شورای شهر در برخی شهرستان‌ها و کلان‌شهرها یک مورد انحلال داشت اما نمی‌توان این را به کل تعمیم داد.

تصویب طرح‌های تفصیلی و طرح‌های جامع شهری از مسیر شوراهای شهر می‌گذرد، بودجه شهرداری‌ها در شوراها مورد بحث و تصویب قرار می‌گیرد و مدیریت شهری شکل می‌گیرد. موضوع حکمرانی محلی نیز یکی از مباحث مهم جهانی است؛ در این رویکرد کشورها نه از بُعد سیاسی، بلکه بر اساس تقسیمات جغرافیایی و شهری اداره می‌شوند که این امر از مسیر شوراهای شهر قابل تحقق است.

اگر شوراهای شهر و روستا را تقویت کنیم، می‌توانیم شورای شهر را به معنای واقعی کلمه تبدیل کنیم. چون در حال حاضر شورای شهر بیشتر نقش شورای شهرداری را ایفا می‌کند و عمدتاً به موضوعات مربوط به شهرداری‌ها محدود شده است.

با اصلاحاتی که در قانون انجام می‌شود و تمرینی که در مدیریت و حکمرانی شهری انجام می‌دهیم، می‌توان شورای شهر را به جایگاه اصلی خود یعنی شورای حل مسائل و مشکلات شهری اعم از حوزه شهرداری و دولت رساند زیرا امروز وظایف شورای شهر عمدتاً به حوزه شهرداری محدود است.

اگر این اتفاق بیفتد، هم شورای شهر و هم مسائل شهری در یک مرجع مشخص و یکپارچه مدیریت خواهد شد. بارها دیده‌ایم که مردم از کندن و آسفالت مکرر خیابان‌ها گلایه دارند؛ مشکلاتی که اگر مدیریت واحد و پروتکل مشترک وجود داشت، با هزینه کمتر و به شکل بهینه‌تر حل می‌شد.

عملکرد شوراها با همه ضعف‌ها قابل قبول اما نیازمند ارتقا و تحول است

علت این وضعیت این است که ما هنوز شورای شهر به معنای واقعی نداریم. بنابراین، عملکرد شوراها با همه ضعف‌ها قابل قبول بوده اما نیازمند ارتقا و تحول است. ما باید از شورای شهر به معنای صرفا شهرداری فراتر برویم و آن را به شورای شهر واقعی تبدیل کنیم؛ جایی که مدیریت یکپارچه شهری و حکمرانی محلی از طریق تقویت شوراها و اصلاح قوانین، رویکردها و سیاست‌گذاری‌ها محقق شود.

ایرنا: آیا حزب شما برای انتخابات شوراها برنامه دارد؟ در انتخابات مشارکت می‌کند یا نامزد معرفی خواهد کرد؟

کامل نواب: جمعیت پیشرفت و عدالت ایران اسلامی یکی از احزاب باسابقه کشور است که بیش از ۲۰ سال سابقه فعالیت سیاسی دارد. این حزب در انتخابات مختلف، اعم از مجلس، ریاست‌جمهوری و شوراها حضور فعال داشته و نقش‌آفرینی کرده است.

در انتخابات پیش‌ِرو که اردیبهشت سال آینده برگزار خواهد شد، قطعاً حزب ما فعال خواهد بود و برای مشارکت در سطح ملی برنامه‌ریزی کرده‌ایم. دفاتر استانی و شهرستانی ما از هم‌اکنون در حال برنامه‌ریزی و پیگیری امور هستند.

درخصوص تهران، ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که جمعیت پیشرفت و عدالت یک حزب مستقل است و فعالیت‌های آن، در مسیر مأموریت‌ها و اهداف حزبی خودش دنبال می‌شود.

این موضوع الزاماً به رئیس مجلس مرتبط نیست. وی در جایگاه رئیس مجلس، مشغول پیگیری مسائل و موضوعات کلان کشور از جمله طرح‌هایی مانند کالابرگ و مباحث معیشتی مردم هستند. بنابراین فعالیت‌های حزبی ما، مسیری مستقل از مسئولیت‌های ملی وی دارد.

تلاش می‌کنیم افرادی که از شایستگی و تخصص لازم برخوردارند، شناسایی و دعوت به حضور کنیم

در رابطه با شورای شهر تهران، ما هم مانند سایر جریان‌ها در حال بررسی ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و گزینه‌های ممکن برای حضور در انتخابات هستیم. تلاش می‌کنیم افرادی را که از شایستگی و تخصص لازم برخوردارند، شناسایی و دعوت به حضور کنیم.

نکته مهم دیگر این است که ما معتقدیم جریان انقلاب باید به سمت وحدت حرکت کند وحدتی که منجر به ارائه یک لیست نهایی حداکثری در تهران شود. این اتفاق باید با تعامل و همراهی همه جریان‌های هم‌سو صورت بگیرد تا بتوانیم به موفقیت بیشتری دست پیدا کنیم.

در حال حاضر هم در حال پیگیری این مسیر هستیم. از آنجا که فرایند استعفا برای برخی مقامات جهت ثبت‌نام در انتخابات آغاز شده، از همین فرصت استفاده می‌کنم تا از کارشناسان، متخصصان، افراد دارای تجربه و سابقه در حوزه مدیریت شهری دعوت کنم که وارد عرصه شوند. همان‌طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند، لازم است افراد شایسته “شانه زیر بار” دهند و مسئولیت بپذیرند.

امیدوارم احزاب، جریان‌های سیاسی و فعالان این عرصه نیز به سراغ افراد شایسته و کارآمد بروند تا شاهد شکل‌گیری شوراهای اسلامی شهر و روستای کارآمد، متخصص و در تراز جمهوری اسلامی باشیم؛ شوراهایی که بتوانند منشأ تحولات مثبت برای شهرها و روستاهای کشور باشند.

ایرنا: نظر شما درباره برگزاری انتخابات شوراهای شهر تهران به صورت تناسبی چیست؟

کامل نواب: در کشور ما تاکنون نظام انتخاباتی به صورت حزبی شکل نگرفته بود، اگرچه احزاب امکان فعالیت داشته‌اند. در علوم سیاسی و حقوق عمومی، نظام‌های انتخاباتی حزبی مستلزم وجود احزاب سازماندهی‌شده و مشارکت فعال آنها در انتخابات است.

از ابتدای انقلاب، احزاب فعالیت داشته‌اند، اما نظام انتخاباتی ما الزاماً حزبی نبوده و بیشتر فراگیر بوده است؛ به این معنا که احزاب و افراد به صورت مستقل در انتخابات شرکت کرده‌اند.

انتخابات شورای شهر تهران در اردیبهشت ماه سال آینده، اولین تجربه جمهوری اسلامی در تبدیل نظام انتخاباتی به مدل تناسبی است که البته صرفاً حزبی نیست و افراد مستقل نیز می‌توانند در آن نامزد شده و رأی بیاورند. قانون جدید، مدل تناسبی را برای شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر جمعیت از جمله تهران پیش‌بینی کرده است.

اعتقاد من بر این است که به لحاظ سیاسی، فنی و کارکردی مدل تناسبی انتخابات به لحاظ سیاسی، فنی و کارکردی، نتایج مثبتی برای کشور خواهد داشت و فرصت‌های جدیدی فراهم می‌کند. از نظر سیاسی، در گذشته افرادی ممکن بود در چند لیست مختلف حضور داشته باشند که تعهد مشخصی نسبت به هیچ جریان خاصی نداشتند. این وضعیت باعث می‌شد افراد با چند جریان همزمان «ماه‌عسل» داشته باشند و تعهد واقعی شکل نگیرد.

معتقدم مدل تناسبی انتخابات به لحاظ سیاسی، فنی و کارکردی، نتایج مثبتی برای کشور خواهد داشت و فرصت‌های جدیدی فراهم می‌کند. اما در نظام انتخاباتی تناسبی، نامزدها باید به یک مسیر و مرام سیاسی مشخص پایبند باشند و احزاب و جریان‌های سیاسی نیز ملزم‌اند افراد شایسته و مشخص را معرفی کنند. این موضوع بعد از انتخابات نیز تأثیرگذار خواهد بود.

در انتخابات تناسبی، امکان اینکه یک جریان اکثریت مطلق کرسی‌ها را به دست آورد بسیار پایین است. به عنوان مثال، اگر حزبی ۲۰ درصد آرای صحیح را کسب کند، می‌تواند حدود ۴ کرسی در شورای شهر تهران داشته باشد. اگر ۱۰ درصد آرا را کسب کند، دو کرسی خواهد داشت.

این وضعیت باعث می‌شود که جریانات سیاسی بعد از انتخابات مجبور به تعامل و گفت‌وگو باشند و از مسیر همکاری بتوانند شهردار را انتخاب کنند. این فرصت تعامل بیشتر، پیش‌بینی دیدگاه‌های متنوع و نمایندگی بهتر اقشار مختلف را فراهم می‌کند.

از نظر فنی، این انتخابات به دلیل نظام تناسبی که در آن اجرا می‌شود، کاملاً با انتخابات نسبی و اکثریتی گذشته شوراها متمایز است. به این معنا که رأی‌دهنده با شرایط خاصی مواجه است و می‌تواند نام یک حزب یا جریان خاصی را که لیست ارائه کرده است، در برگه رأی درج کند، یا افراد مختلفی را از لیست‌های متفاوت انتخاب کند، یا صرفاً افراد مستقل را انتخاب کند، یا ترکیبی از این گزینه‌ها را به کار ببرد.

در شمارش آرا نیز تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد؛ کل آرای صحیح شمارش شده به نسبت هر لیست تقسیم می‌شود و احزاب یا جریاناتی که لیست ارائه کرده‌اند، به تناسب درصد آرایی که کسب کرده‌اند، کرسی‌های شورا را دریافت می‌کنند. مستقلینی که در هیچ لیستی حضور ندارند، مجموع آرای مستقلین به آنها اختصاص می‌یابد و سپس کسانی که بیشترین رأی را در میان مستقلین کسب کرده‌اند، کرسی‌های مربوطه را تصاحب می‌کنند. این تمایزات فنی باعث می‌شود انگیزه مشارکت برای نامزدها افزایش یابد و افراد بیشتری به حضور در عرصه انتخابات ترغیب شوند.

سابقاً یک جریان سیاسی با سرلیست‌های شناخته‌شده و مطرح، قادر بود تمام ۲۱ کرسی شورای شهر تهران را از آن خود کند، اما امروز چنین موضوعی امکان‌پذیر نیست. در نظام جدید، چهره‌هایی که در لیست‌های مختلف حضور دارند، بر اساس سهم هر لیست یا حزب از کل آراء، امکان حضور در شورا را خواهند داشت.

از نظر کارکردی نیز این نوع تشکیل شورا مزیت‌های مهمی دارد؛ حضور دیدگاه‌ها و نظرات متنوع در شورا باعث می‌شود منافع شهروندان به شکل حداکثری مورد توجه قرار گیرد، به گونه‌ای که فقط یک جریان یا حزب مشخص و محدود حاکم نباشد و تصمیمات شورا بر اساس تضارب آراء نمایندگان مردم شکل بگیرد.

نکته مهم دیگر این است که شهرداری که از این مسیر انتخاب می‌شود، خود را موظف می‌داند مطالبات همه اقشار و نمایندگان متکثر شورا را مدنظر قرار دهد؛ این موضوع به افزایش کارآمدی مدیریت شهری و عملکرد شهرداری کمک شایانی خواهد کرد. امیدواریم این تجربه نخست که سال آینده آغاز می‌شود، بتواند اهداف پیش‌بینی‌شده را محقق کرده و رضایت مردم را جلب کند.